Araştırma Makalesi    |    Açık Erişim
Multidisipliner Yaklaşımlarla Coğrafya 2025, Clt. 3(2) 154-171

Doğal Afetlere Müdahalede İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları

Ali şükrü CİHAN

ss. 154 - 171

Yayın Tarihi: Haziran 28, 2025  |   Görüntüleme Sayısı: 0/0   |   İndirilme Sayısı: 0/0


Özet

Bu araştırma, doğal afet müdahale süreçlerinde görev yapan personelin karşılaştığı iş sağlığı ve güvenliği (İSG) risklerini incelemekte ve Türkiye'deki mevcut uygulamaların etkinliğini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çerçevesinde afet müdahale ekiplerine yönelik yasal düzenlemeler, görevli kurumların yapısı ve personel profili bağlamında analiz edilmiştir. Fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikososyal risk faktörleri detaylı biçimde ele alınmış; özellikle saha uygulamalarındaki yapısal eksiklikler ve eğitim yetersizliklerine dikkat çekilmiştir. Elde edilen bulgular, Türkiye’de afet müdahale ekiplerinin İSG uygulamalarında bütüncül, sürdürülebilir ve önleyici yaklaşımlara ihtiyaç duyduğunu ortaya koymaktadır. Çalışma, afet yönetimi politikalarının revizyonu ve saha personelinin korunmasına yönelik stratejiler geliştirilmesi açısından önemli katkılar sunmaktadır.

Anaktar kelimeler: İş sağlığı ve güvenliği, doğal afetler, afet müdahale ekipleri, ergonomik risk, Türkiye


Bu makaleye nasıl atıf yapılır

APA 7th edition
CIHAN, A.s. (2025). Doğal Afetlere Müdahalede İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları. Multidisipliner Yaklaşımlarla Coğrafya, 3(2), 154-171.

Harvard
CIHAN, A. (2025). Doğal Afetlere Müdahalede İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları. Multidisipliner Yaklaşımlarla Coğrafya, 3(2), pp. 154-171.

Chicago 16th edition
CIHAN, Ali sukru (2025). "Doğal Afetlere Müdahalede İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları". Multidisipliner Yaklaşımlarla Coğrafya 3 (2):154-171.

Kaynakça

    AFAD. (2022). Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP). Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://www.afad.gov.tr

    Aitsi-Selmi, A., Blanchard, K., Murray, V., ve diğerleri (2016). 21. yüzyıl afet riskinin azaltılması için bir bilim ve teknoloji gündemi üzerine düşünceler. Uluslararası Afet Riski Bilimi Dergisi , 7(1), 1–29. https://doi.org/10.1007/s13753-016-0081-x

    Akalın, A., & Arslan, H. (2022). Türkiye'de afet müdahale ekiplerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından değerlendirilmesi. İş ve Toplum Dergisi, 5(2), 88–105.

    Barbosa-Leiker, C., Garrett, B., Murnan, A., & Anderson, A. (2013). Occupational stress and mental health symptoms: Examining the relationship in disaster responders. Prehospital and Disaster Medicine, 28(5), 464–469. https://doi.org/10.1017/S1049023X13008709

    Bayır, E., & Koçak, S. (2019). İş sağlığı ve güvenliğinde normatif düzenlemelerin sınırlılıkları. Hukuk ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 2(1), 45–59.

    Baytiyeh, H. (2018). The effectiveness of disaster preparedness campaigns in changing the knowledge and attitudes of youth in Lebanon. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 27(1), 97–105. https://doi.org/10.1108/DPM-03-2017-0065

    Benedek, D. M., Fullerton, C., & Ursano, R. J. (2007). First responders: Mental health consequences of natural and human-made disasters for public health and public safety workers. Annual Review of Public Health, 28(1), 55–68. https://doi.org/10.1146/annurev.publhealth.28.021406.144037

    Bernard, B. P. (Ed.). (1997). Musculoskeletal disorders and workplace factors: A critical review of epidemiologic evidence for work-related musculoskeletal disorders of the neck, upper extremity, and low back. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH).

    Boland, L. L., Satterlee, P. A., Fernstrom, K. M., & Blades, L. L. (2018). Community disaster response team members’ exposure to disaster and their mental health outcomes. American Journal of Public Health, 108(S5), S681–S687. https://doi.org/10.2105/AJPH.2018.304694

    Brooks, S. K., Dunn, R., Amlôt, R., Rubin, G. J., & Greenberg, N. (2015). Social and occupational factors associated with psychological distress and disorder among disaster responders: A systematic review. BMC Psychology, 3(1), 18. https://doi.org/10.1186/s40359-015-0072-1

    Brugger, H., Durrer, B., Adler-Kastner, L., Falk, M., & Tannheimer, M. (2013). Resuscitation of avalanche victims: Evidence-based guidelines of the International Commission for Mountain Emergency Medicine (ICAR MedCom). Resuscitation, 84(4), 539–546. https://doi.org/10.1016/j.resuscitation.2012.10.020

    Can, M., & Kocatepe, N. (2021). Afetlere gönüllü katılım sürecinde yaşanan sorunlar: 2020 İzmir Depremi örneği. Uluslararası Afet ve Risk Dergisi, 4(2), 145–162.

    Carballo, M., Healey, A., & Hernandez, M. (2005). Psychosocial aspects of public health and disaster preparedness. Prehospital and Disaster Medicine, 20(5), 315–322. https://doi.org/10.1017/S1049023X00002753

    Coşkun, R. (2020). Afetlerde çalışan ekiplerin risk değerlendirmesi: İSG perspektifi. Afet Yönetimi ve Risk Azaltma Dergisi, 3(1), 57–72.

    Cruz, A. M., & Suarez-Paba, M. C. (2019). Advances in Natech risk management: State-of-the-art review. Process Safety and Environmental Protection, 127, 412–435. https://doi.org/10.1016/j.psep.2019.05.009

    Demiral, Y., & Öztürk, E. (2022). Afetlerde görev alan sağlık çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği sorunları. Sağlık ve Toplum, 32(4), 45–58.

    Demirbilek, B. (2021). 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun uygulamada karşılaşılan sorunları. Yıldırım Hukuk Dergisi, 10(2), 113–134.

    Elliott, D., & Paris, R. (2006). Developing resilience to natural hazards through disaster response. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 15(4), 603–614. https://doi.org/10.1108/09653560610703048

    Enarson, E., & Chakrabarti, P. G. D. (2009). Women, Gender and Disaster: Global Issues and Initiatives. SAGE Publications.

    Ergüder, T. (2023). Kamu hizmetlerinde insan hakları temelli İSG uygulamaları. Kamu Yönetimi Araştırmaları Dergisi, 7(1), 33–50.

    Ergünay, O. (2018). Afet Yönetimi: Kuram, Uygulama ve Türkiye Modeli. Ankara: AFAD Yayınları.

    Erkal, B., & Tüzün, E. (2021). Afet çalışanlarında psikososyal riskler ve koruyucu stratejiler. Travma ve Afet Psikolojisi Dergisi, 8(2), 121–139.

    Goetsch, D. L. (2019). Occupational Safety and Health for Technologists, Engineers, and Managers (9th ed.). Pearson.

    Gündüz, M., & Yılmaz, F. (2021). Afet müdahale planlarında İSG entegrasyonu: Kuramsal ve uygulamalı bir analiz. Türkiye Afet Yönetimi Dergisi, 6(3), 212–228.

    Hale, A. R., & Hovden, J. (1998). Management and culture: The third age of safety. review of approaches to organizational aspects of safety, health and environment. Occupational Injury: Risk, Prevention and Intervention, 129–165.

    Hedge, A. (2009). Ergonomic workplace design for health, wellness, and productivity. CRC Press.

    ILO (International Labour Organization). (2019). Safety and health at the heart of the future of work: Building on 100 years of experience. Geneva: ILO.

    Kapucu, N., & Van Wart, M. (2006). The evolving role of the public sector in managing catastrophic disasters: Lessons learned. Administration & Society, 38(3), 279–308. https://doi.org/10.1177/0095399706289717

    Kara, N., & Yıldız, T. (2022). TAMP kapsamında iş sağlığı güvenliği uygulamalarının değerlendirilmesi. Afet Bilimi ve Yönetimi Araştırmaları Dergisi, 5(1), 94–111.

    Kines, P., Lappalainen, J., Mikkelsen, K. L., Olsen, E., & Pousette, A. (2010). Nordic Safety Climate Questionnaire (NOSACQ-50): A new tool for diagnosing occupational safety climate. International Journal of Industrial Ergonomics, 40(3), 215–220.

    Koehoorn, M., McLeod, C. B., Hall, A., & Hogg-Johnson, S. (2020). Improving occupational health and safety surveillance systems for better prevention: A review of best practices. American Journal of Industrial Medicine, 63(6), 495–504.

    Leitner, B., Guenther, B., & Witteveen, A. (2021). Occupational stressors and mental health in emergency responders: A meta-analysis. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(11), 5792. https://doi.org/10.3390/ijerph18115792

    LeMasters, G. K., Genaidy, A. M., Succop, P., Deddens, J., Sobeih, T., Barriera-Viruet, H., ... & Lockey, J. (2006). Cancer risk among firefighters: A review and meta-analysis of 32 studies. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 48(11), 1189–1202. https://doi.org/10.1097/01.jom.0000246229.68697.90

    Nieuwenhuijsen, M., Basagaña, X., Dadvand, P., Cirach, M., & Benavides, F. (2020). Health impacts of urban disasters: A focus on physical hazards. Environmental Health, 19(1), 1–10. https://doi.org/10.1186/s12940-020-00574-3

    Noland, R. B., & Quddus, M. A. (2004). Analysis of pedestrian and bicycle fatalities using spatial autocorrelation. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, 1897(1), 28–36. https://doi.org/10.3141/1897-05

    OECD (2021). Occupational accidents and work-related diseases – Costs and prevention strategies. OECD Policy Brief.

    Özer, A., & Karakaya, F. (2022). Türkiye'de afetlere müdahalede gönüllülerin rolü ve iş sağlığı güvenliği bağlamında değerlendirme. Çalışma Ortamı Dergisi, 111, 17–24.

    Özerdem, A. (2010). Governing Disasters: The Politics of State Capacity and Risk Reduction. I.B. Tauris.

    Paton, D. (2003). Stress in disaster response: A risk management approach. Disaster Prevention and Management, 12(3), 203–209. https://doi.org/10.1108/09653560310480631

    Pfefferbaum, B., North, C. S., Flynn, B. W., Norris, F. H., & DeMartino, R. (2012). Disaster mental health services in the United States. New Directions for Youth Development, 2012(136), 49–60. https://doi.org/10.1002/yd.20032

    Punnett, L. ve Wegman, DH (2004). İşle ilgili kas-iskelet sistemi bozuklukları: Epidemiyolojik kanıtlar ve tartışma. Elektromiyografi ve Kinesiyoloji Dergisi , 14(1), 13–23. https://doi.org/10.1016/j.jelekin.2003.09.015

    Robertson, MM, Huang, YH ve Lee, J. (2013). Kas-iskelet sağlığı ve bilgisayar davranışlarında iyileştirmeler: Makroergonomi ofis işyeri ve eğitim müdahalesinin etkileri. Uygulamalı Ergonomi , 44(1), 119–128. https://doi.org/10.1016/j.apergo.2012.05.007

    Sağlık Bakanlığı. (2021). UMKE Temel Eğitim Rehberi. Ankara: Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları.

    Sawyer, H., Ahmed, A., Ghezzi, L., & Brown, A. (2022). Vahşi arazi itfaiyecileri arasında mesleki ısı maruziyeti ve fizyolojik zorlanma: Sistematik bir inceleme. Mesleki ve Çevresel Tıp Dergisi , 64(3), 195–203. https://doi.org/10.1097/JOM.0000000000002422

    Sendai Afet Riskini Azaltma Çerçevesi 2015–2030. (2015). Birleşmiş Milletler Afet Riskini Azaltma Ofisi (UNDRR). https://www.undrr.org/publication/sendai-framework-disaster-risk-reduction-2015-2030

    Silverstein, BA, Viikari-Juntura, ER ve Kalat, JW (2008). İşle ilgili kas-iskelet bozuklukları: Gözetim için veri kaynaklarının karşılaştırılması. American Journal of Industrial Medicine , 50(12), 842–850. https://doi.org/10.1002/ajim.20519

    T.C. İçişleri Bakanlığı. (2020). Afet Yönetimi ve Planlaması Genelgesi. Ankara: Resmî Yayınlar.

    Thormar, SB, Gersons, BPR, Juen, B., Djakababa, MN, & Olff, M. (2013). Bir felaket ortamında gönüllülüğün ruh sağlığı üzerindeki etkisi: Bir inceleme. Sinir ve Ruh Hastalıkları Dergisi , 201(9), 798–805. https://doi.org/10.1097/NMD.0b013e3182a1fa9c

    TÜBİTAK MAM. (2020). Afet sonrası ilk müdahale kapasitesinin güçlendirilmesi projesi sonuç raporu. Gebze: TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi.

    BM Kadınları. (2022). COVID-19 Bağlamında Cinsiyete Duyarlı Afet Riski Azaltma ve Dayanıklılık . New York: BM Kadınları. https://www.unwomen.org

    UNDRR (Birleşmiş Milletler Afet Riskini Azaltma Ofisi). (2020). Eyleme Dönüşen Sözler: Ulusal Afet Riskini Azaltma Stratejilerine İlişkin Kılavuzlar . Cenevre: Birleşmiş Milletler.

    Watson, JT, Gayer, M. ve Connolly, MA (2007). Doğal afetlerden sonra salgınlar. Ortaya Çıkan Bulaşıcı Hastalıklar , 13(1), 1–5. https://doi.org/10.3201/eid1301.060779

    DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü). (2021). Kamu sağlığı acil durumlarında iş sağlığı ve güvenliği: Sağlık çalışanlarını korumaya yönelik bir kılavuz . Cenevre: DSÖ Yayınları.

    Dünya Sağlık Örgütü. (2018). Salgınların yönetimi: Başlıca ölümcül hastalıklar hakkında temel gerçekler . Cenevre: WHO Press. https://www.who.int/emergencies/diseases/managing-epidemics-interactive.pdf